Familiestichting
Haselhoff
Wapen, familie- en erfnamen
De twee samenstellende delen ‘hasel’ en ‘hof’ laten zich op het eerste gezicht gemakkelijk verklaren. Hasel is het Duitse woord voor hazelaar en hof is het synoniem voor erf of boerderij. In het wapen op de grafsteen van Derck Haselhoff in Wedde wordt echter een haas en geen hazelaar afgebeeld.
Ook op een vermoedelijk 19e eeuwse zegelring van de familie Haselhoff uit Grütlohn is dit het geval. Haselhof zou dan een verbastering kunnen zijn van Hazenhof. Het uit de 16e eeuw stammende wapen van Thomas Haselhofer uit Oostenrijk toont daarentegen een man die in beide handen een hazelaarstruik vasthoudt.
In oude bronnen wordt het erf Haselhof ook wel aangeduid met het Oud-Germaanse woord Haselahe of Haselaha, een gebied waar hazelaars groeien. Het woord ‘hof’ staat dan voor een (afgebakend) gebied. De naam Haselhof zou ook kunnen duiden op een Saksische dingplaats, plaats waar recht werd gesproken. Een plaats die volgens historische bronnen bestond uit een omtuining van hazelaartakken, die onderling verbonden waren met koorden. Het Haselhof in Marbeck bij Borken was tot in de middeleeuwen zo’n plek waar recht werd gesproken, de Freistuhl Haselhof.
De dubbele f achter de naam betekent zoveel als afkomstig van (het erf Haselhof).
Familiewapen
Het familiewapen Haselhoff, op 19 juni 1990 geregistreerd bij het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG) in Den Haag onder nummer 510 in het Wapenregister, kent een geschiedenis van meer dan 350 jaar.
De oudste teruggevonden vermelding van het wapen bevindt zich op de steen van het dubbelgraf van Derck Haselhoff (overleden 1650) en zijn echtgenote Magdalena Saxenhausen (overleden 1669). Het dubbelgraf bevindt zich op de begraafplaats bij de Hervormde Kerk te Wedde.
Het wapen is in vieren gedeeld:
I. Op een terras drie bomen en voor de bovenste bomen een springende haas, de hazen naar elkaar toegewend.
II. Een op een galopperend paard gezeten man met breedgerande hoed.
III. Drie huizen aan elkaar, elk met een puntgevel en een deur en drie ramen (een boven en twee onder)
IV. Een leeuw. Als helmteken een boom met drie kruinen met daarvoor een springende haas.
De beschrijving van het wapen (Jaarboek CBG 1991, deel 45, blz. 256) luidt:
‘In zilver drie geplante groene bomen en twee voor de buitenste bomen geplaatste en naar elkaar toegewende springende zwarte hazen.
Helmteken: een groene boom met drie kruinen waarvoor een springende zwarte haas. Dekkleden: zwart, gevoerd met zilver’.
Andere wapens verbonden met de naam Haselhoff
Bovenstaand wapen is overigens niet het enige wapen dat door leden van het geslacht Haselhoff gevoerd wordt. Met name in Duitsland komen meerdere - al dan niet geregistreerde - wapens voor verbonden met de naam Haselhoff.
Herkomst en verspreiding
De familienaam Haselhof(f) komt oorspronkelijk uit Westfalen. In de omgeving van de steden Dortmund en Borken komt de naam al in de middeleeuwen als familienaam voor. In het Burgerboek van Dortmund wordt in 1308 Johan Haselhof als burger ingeschreven. En in een belastingregister van het bisdom Munster worden rond 1500 Johan then Haselhove uit Borken, Gese then Haselhove uit Grütlohn en Schulte ton Haselhove uit Marbeck vermeld. Grütlohn en Marbeck zijn dorpen in de omgeving van Borken. En hoewel de naam Haselhof(f) in de loop der eeuwen over grote delen van Duitsland is verspreid, zien we de grootste concentraties van de naam nog steeds in en rondom genoemde steden.
In de periode van de reformatie (16e eeuw) gaan de bewoners van Dortmund en omgeving overwegend over naar het protestantse geloof, terwijl de regio Borken als onderdeel van het bisdom Munster katholiek blijft. Dit weerspiegelt zich ook in de religieuze gezindheid van de Nederlandse naamdragers. Derck Haselhoff uit Wedde en zijn afstammelingen zijn protestants, evenals de Middelburgse familietak. Johannes Adolphus Haselhoff uit Huissen en zijn afstammelingen zijn katholiek.
Naast Haselhof(f) komen er in Duitsland nog drie varianten voor:
Hasselhof(f), Haseloff en Haselhofer.
Hasselhoff is een naam die stamt uit Nedersaksen, voornamelijk uit de regio ten zuidoosten van Bremen. Ook komt de naam voor als een verschrijving van de naam Haselhoff, soms ook als Haßelhoff. De grootste concentraties van personen met deze naam vinden we tegenwoordig nog in de regio’s Bremen en Dortmund.
De naam Haseloff vindt zijn oorsprong in een erf in de huidige deelstaat Brandenburg. Deze naam komt nu nog overwegend voor in deze deelstaat en in Berlijn.
Vooral in de omgeving van Ulm in Beieren komt de naam Haselhofer voor. Deze naam stamt oorspronkelijk uit Oostenrijk, een erf ten zuidwesten van Wenen.
In Europa komt de familienaam vooral voor in Duitsland en Nederland. In de 19e en 20ste eeuw zijn veel naamdragers geëmigreerd naar Noord- en Zuid- Amerika, Australië en Nieuw Zeeland. Het familieonderzoek, dat zich in eerste instantie vooral op de Nederlandse familiegroepen richtte, heeft zich in de loop der jaren uitgebreid naar het land van oorsprong ( Duitsland) maar ook naar familiegroepen elders in de wereld.
Haselhof(f): een erfnaam
In Westfalen, maar ook in Twente en in de Achterhoek was het gebruikelijk dat de bewoners van boerderijen de erfnaam ook als familienaam gebruikten. Toen in de late middeleeuwen boerenzonen naar de steden trokken om zich daar te vestigen, namen ze de erfnaam als familienaam mee. Zo kon de familienaam Haselhof(f) zich verspreiden en uitbreiden. Bij de erf- en familienamen Hasselhoff uit Nedersaksen, Haseloff uit Brandenburg en Haselhofer uit Oostenrijk heeft zich dezelfde ontwikkeling voorgedaan.
Het is opvallend dat in andere gebieden waar erven met de naam Haselhof(f) ontstonden, de erfnaam niet als familienaam is gebruikt. Zo liggen in de deelstaat Beieren verschillende erven Haselhof(f) maar komt de familienaam er van oorsprong niet voor.
De familienaam Haselhoff, of een variant daarvan, is dus in een beperkt aantal regio’s ontstaan. Misschien is het ontstaan zelfs terug te brengen tot één of enkele stam-erven, zoals de erven Haselhof in Wambel bij Dortmund en in Marbeck bij Borken en het erf Hasselhoff in Völkersen bij Bremen.
Erven met de naam Haselhof(f) komen voor in bijna alle (voormalige) Duitstalige gebieden, zo ook in Polen (Oost) Pruisen, Tsjechië (Bohemen), Oostenrijk, Zwitserland, Italië (Zuid-Tirol) en Frankrijk (Elzas).Van een aantal van deze erven is vastgesteld dat de naam Haselhof al in de middeleeuwen werd gebruikt. Een sluitende verklaring voor het verschijnsel dat deze erfnaam op zoveel verschillende plaatsen en verspreid over zo’n groot gebied voorkomt, is nog niet gevonden.
Mogelijke verklaringen kunnen zijn:
De verspreiding van de erven "Haselhoff" in Midden Europa is in een tabel weergegeven.
Nederlandse families
Vanaf het begin van de 17e eeuw komt de familienaam Haselhoff in Nederland voor. In het huidige Duitsland wordt de familienaam dan al enkele eeuwen gebruikt.
In 2007 bedroeg het aantal Nederlandse naamdragers:
| Naam: | Aantal naamdragers: |
|---|---|
| Haselhoff | 50 |
| Haselhof Lich Kasteleijn | 17 |
| Hazelhof | 102 |
| Hazelhoff | 388 |
| Hazelhoff Heeres | 7 |
| Hazelhoff Roelfzema | 13 |
| Hazelof | 19 |
| Totaal | 596 |
Familiegroepen
Bijna alle naamdragers maken deel uit van vijf familiegroepen, die beschreven zijn in de Nieuwe Kroniek van het geslacht Haselhoff. Het betreft de afstammelingen van:
Verder leefden er in de 17e en 18e eeuw in Nederland groepen en individuele naamdragers die (nog) niet aan bovengenoemde familiegroepen gerelateerd kunnen worden.
Albert Haselhoff wordt op 13 maart 1779 in Rhede geboren en katholiek gedoopt. Rhede ligt in de Duitse deelstaat Nedersaksen, tussen de steden Bocholt en Borken. Albert vestigt zich omstreeks 1815 als timmerman in het Gelderse Huissen en trouwt omstreeks dat jaar met Gerarda Otten. Nazaten van hen vinden later werk in het Ruhrgebied en de Limburgse mijnstreek.
Albert stamt af van een Duitse familie Haselhoff die zijn oorsprong vindt in het dorp Grütlohn bij Borken. De familie ontleent de naam aan de aldaar gelegen en nog steeds bestaande boerderij Haselhoff. Ook in de Verenigde Staten wonen naamdragers afkomstig van deze familie.
De herkomst van deze Hendrik Hasel(h)of(f), die in 1761 trouwt in Dordrecht en overlijdt in Middelburg, is nog niet duidelijk. Hij stamt, voor zover bekend, niet af van een van de hiervoor genoemde Nederlandse familietakken. Mogelijk is hij een nazaat van een Duitse naamdrager, die zijn geluk kwam zoeken als zeeman op een schip van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (V.O.C.). Verschillende afstammelingen van Hendrik zijn borstelmaker in Middelburg. Zijn familie noemt zich vanaf de derde generatie Hazelof.
Bekend is dat er in de 17e en 18e eeuw in Nederland nog enkele familiegroepen en verschillende personen met de naam Haselhoff leefden. Vermoedelijk waren het naamdragers die vanuit de Duitse gebieden naar Nederland waren gekomen en van wie geen nageslacht bekend is of van wie het nageslacht na enkele generaties is uitgestorven. Zo trouwt in 1602 in Heusden de soldaat Davidt Haeselloff van wie alleen nakomelingen in de 17e eeuw bekend zijn. Ook in Groningen, Deventer, Amsterdam en Leiden hebben naamdragers geleefd, die (nog) niet met een andere Nederlandse familietak in verband gebracht konden worden.
Wie is Derck Haselhoff, de stamvader van de meeste naamdragers die in Nederland leven of geleefd hebben? Derck Haselhoff is tussen 1600 en 1605 geboren, hij wordt veltscheerder in de compagnie Schay en trouwt op 24 februari 1628 te Oudeschans met Geertruid Luckas uit Bellingwolsterzijl, die omstreeks 1635 overlijdt. In 1636 treedt Derck voor de tweede maal in het huwelijk en wel met Magdalena Saxenhausen. Hij wordt in 1637 borggraaf bij de drost van Wedde en Westerwolde. Hij woont tegenover de burcht in Wedde in het borggraafhuis en werkt op de burcht. Zijn functie is een belangrijke in die tijd. Behalve politietaken, zoals het opsporen en gevangen houden van criminele personen, heeft hij ook de functie van aanbrenger voor de rechtspraak van de drost. Tevens moet hij de boetes innen die zijn opgelegd.
Behalve borggraaf is Derck ook inner van pachten, dat wil zeggen dat hij belastingen en andere heffingen int. Een taak die door de rechthebbende (overheid) wordt verpacht. Behalve het borggraafhuis in Wedde verkrijgt Derck Haselhoff, mogelijk als pachter, ook het Joling-erf in het nabijgelegen Hoorn. Dit erf bezit ook twee graven op het kerkhof van Wedde. In deze graven zijn Derck en zijn echtgenote Magdalena Saxenhausen later begraven. Derck blijft borggraaf tot zijn overlijden in 1650.
Twee familiegroepen zijn in het begin van de 19e eeuw de naam Hazelhoff gaan gebruiken, zonder dat er sprake is van directe afstamming van de familie van Derck Haselhoff. Wel kunnen indirecte banden met deze familie worden aangetoond. Het betreft de families Nanno Doedens en Eppe Roelfs.
Deze families verspreiden zich in de loop der eeuwen vanuit Oost Groningen over Nederland. Ook zijn verschillende families geëmigreerd, onder andere naar Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Nieuw Zeeland.
Redactie HaselhoffBulletin
Secretariaat Familiestichting Haselhoff
Rietkam 2
2421 NN Nieuwkoop
06-14757620
info@haselhoffstichting.nl